/ آرامت میکند در حد تیم ملی. یک دهان بزنی، از آسمان پایینت میآورد
/ از ٢٠ نفر دوستانم، ١٨ نفرشان ناسی هستند
/ مشتریهایم از همه قشری هستند؛ از جوان و بیکار و کارگر گرفته تا پیرمرد و مهندس و کارمند
/ وقتی ناس ندارم، انگار خود به خود یک کِرم در لثههایم میرود آخر و برمیگردد
/ گفت یک بار امتحان کن؛ خیلی باحال است و کیف میدهد
/ بارها شده که یکی دو ماه مصرف نکردم؛ اما نتواستم ترک کنم
/ داروهای ما روی ناس تأثیر ندارد
/ اعتیاد به ناس سنگینتر و رهایی و ترک آن دشوارتر از سیگار است
/ فروشنده در مدت یک ساعت ٣٥ بسته ناس فروخت
عابد نعمتی، هورگان: جوان است و با وجود شور جوانی، بی حوصله به نظر میرسد. به سرعت از روی موتورسیکلت پایین میپرد و به سمت فروشنده میرود. انگار مشتری همیشگی است؛ بدون این که چیزی بگوید مبلغی پول به او میدهد و چند بسته سبز رنگ تحویل میگیرد. هنوز چند قدمی از آنجا فاصله نگرفته که تکهای دستمال کاغذی از جیبش خارج میکند. مقداری از مواد سبز رنگ داخل پلاستیک را روی آن میریزد، به طرز ماهرانهای آن را میپیچد و بسته را در دهان و پشت لبهایش جای میدهد. بیشتر از چند دقیقه نمیگذرد؛ در حالتی که انگار آرامتر و شادتر از قبل است، بسته خیس خورده را از پشت لبهایش خارج و به طرف دیوار پرت میکند.
«ناس» نام یک ماده گیاهی اعتیادآور است که با برگ تنباکو ساخته و بیشتر در افغانستان کشت میشود. سبز رنگ است و طعم و بوی بسیار تندی دارد. میگویند ترک ناس از سیگار سختتر و عوارض آن بیشتر است.
با وجودی که قبلاً مصرف این ماده در بین مهاجران افغانی مرسوم بود، اما امروزه شاهد شیوع آن در زیر پوست جامعه و بخصوص در میان قشر جوان هستیم. مادهای سبزرنگ که در ظاهر گیاهی به نظر میرسد؛ اما افزودنیهای خطرناک دیگری نیز دارد.
*****
وسوسه دارد
جوان ٢٤ سال دارد و ٩ سال است که ناس مصرف میکند. ابتدا سعی میکند کارش را توجیه کند و میگوید: «آرامت میکند در حد تیم ملی. یک دهان بزنی، از آسمان پایینت میآورد.»
او که انگار حال خوشی دارد، میخندد و ادامه میدهد: «وسوسه خاصی دارد و اگر نباشد، نمیتوانم به خانه بروم. قبل و بعد از خواب و غذا میچسبد؛ مخصوصاً اگر چلوکباب بخوری. خدایی آرامت میکند؛ هر چقدر هم که اعصابت خرد باشد.»
اما در ادامه و وقتی صحبت از عوارضش میشود، لبخند از لبش میپرد و اعتراف میکند: «کسلی دارد و بیحوصله شدهام. اگر از همان اول سمتش نرفته بودم، بهتر بود. بوی گند میدهد و به مرور اشتهای انسان کم میشود. دندان، لثه، کبد و معده داغان میشود و مرتب تُرش میکنم.»
به گفته این جوان که ٣ روزی ٢ پاکت مصرف میکند، ناس را نمیتوان ترک کرد. میگوید: «زمانی شد که ٣ ماه مصرف نکردم؛ اما مجبور بودم به جایش روزی ٥ بار قلیان بکشم که روزانه ٣٠ هزار تومان هزینهاش میشد. اما ناس را پاکتی ٢ هزار تومان میخرم که از سیگار و قلیان بهتر است.»
این جوان از شیوع مصرف ناس در بین جوانهای نیریزی میگوید: « از ٢٠ نفر دوستانم، ١٨ نفرشان ناسی هستند.»
جایگزین سیگار
فروشندهای هم که این جوان از او ناس خریده میگوید: «از زمانی که یک پاکت سیگار معمولی ٨ هزار تومان شده، مردم بیشتر به ناس رو آوردهاند. از ٥ - ٦ ماه اخیر میزان فروش آن بیشتر شده و من به طور میانگین روزی ٥٠ بسته میفروشم.مشتریهایم از همه قشری هستند؛ از جوان و بیکار و کارگر گرفته تا پیرمرد و مهندس و کارمند.»
فروشنده، سیگارش را روشن میکند و میگوید: «سیگار در خانه بو میدهد و زن و بچه آدم شاکی میشوند؛ ولی ناس نه.»
او هر بسته ناس ٢ هزار تومانی را برای حداقل ١٠٠ بار قابل استفاده میداند و میگوید آن را در ملاء عام میفروشد و جرم نیست.
*****
بلاتکلیفی برخورد
متأسفانه شواهد نشان میدهد که برخی افراد در سایه غفلت نهادهای نظارتی اقدام به فروش «ناس» در بستهبندیهای مختلف میکنند.
پیش از این گفته شده بود به دلیل این که در قوانین، «ناس» بهعنوان ماده مخدر شناخته نشده، نیروی انتظامی نمیتواند در این زمینه وارد شده و اقدام به جمعآوری آن کند. بر این اساس، پلیس تنها در مواردی میتواند از ورود ناس جلوگیری کند که بهعنوان کالای قاچاق محسوب شود.
شاید این به دلیل کم بودن ارزش مالی آن باشد. اما سؤال اینجاست که آیا نباید ضررهای جسمی و روحی را که به جامعه و بخصوص قشر جوان وارد میشود، در نظر گرفت؟ به نظر میرسد چون هنوز برای مبارزه با این ماده شبه مخدر قانونی تصویب نشده، نهادهای نظارتی جامعه بلاتکلیف مانده و در مورد آن اظهار نظر نمیکنند.
مثل اکبر رحیمی کارشناس بهداشت محیط شبکه بهداشت و درمان نیریز که میگوید: «نیروی انتظامی در جریان است؛ ولی شاهدیم که علناً همه جا آن را میفروشند و کسی کاری نمیکند.»
ساسان بهروزی رئیس اداره تعزیرات حکومتی نیریز هم میگوید که ناس هنوز به عنوان ماده مخدر و کالای قاچاق تعریف نشده و جمعآوری یا جلوگیری از عرضه آن وظیفه تعزیرات نیست؛ مگر از طریق مجاری غیر قانونی وارد کشور شود تا حکم کالای قاچاق را داشته باشد.
*****
با درد میفروشم
فروشنده دیگری که در مغازهاش انواع مارکهای سیگار و قلیان و ملزوماتش را میفروشد، میگوید: «درست است که من فروشندهام؛ ولی این بسته ناس را دارم با درد میفروشم و به همه میگویم نخرید.»
به نظر او ورود و فروش ناس غیرقانونی است. اما میگوید: «ما هم بر حسب تقاضا میآوریم. ناس یک چیز فراگیر شده است.»
ادامه میدهد: «من خودم به همه مشتریها میگویم عوارض آن کیست عفونی معده است؛ ولی ناچارند بخرند. وقتی قیمت یک سیگار بهمن ١٥٠٠ تومانی نزدیک به ٦ هزار تومان رسیده، مردم مجبورند به ناس پناه ببرند و کوتاهترین مسیر را انتخاب کنند. فردی که ٢٠ سال سیگاری بوده، نمیتواند ترک کند. خود من در همه دغدغههایم سیگار آرامبخشم است و نمیتوانم آن را نکشم.»
او ناس خشک شده را به گفته خودش از دستفروشها میخرد و پس از مخلوط کردن آن با آب و آهک، بستهبندی میکند و میفروشد.
یکی از مشتریانش مردی ٥٠ ساله است که از ٢ سال پیش سیگار و تریاک را ترک کرده. او میگوید: «نزدیک به ٢ سال است ناس مصرف میکنم. حدود ٢ سال پیش سیگار و تریاک را ترک کردم و به دلیل عوارض ترک آن، فشار خونم بالا میرفت. برای همین به ناس روی آوردم تا فشار خونم را پایین بیاورد. از آن به بعد بود که توانستم سیگار را ترک کنم.»
او ٣ بسته ناس در دستش پنهان کرده؛ اما میگوید: «مصرفم زیاد نیست. هر از گاهی مصرف میکنم و یک بسته آن برای یک هفتهام میشود.»
به گفته این مرد، ناس حالت کیفی دارد؛ اما نمیشود آن را با تریاک مقایسه کرد. وسوسه آن هم مثل سیگار نیست و میشود ترکش کرد.
بستههای ناس را به دست دختر خردسالش میدهد و در حال سوار شدن بر موتورسیکلت ادامه میدهد: «میگویند لثه و دندان را خراب میکند و اعصاب را ضعیف؛ اما به خودم چیزی ثابت نشده است.»
نمیتوان ترکش کرد
جوان ٣٠ ساله دیگری هم ٣ سال است مصرف میکند و به گفته خودش آن را جایگزین سیگار کرده است.
او اما معتقد است نمیتوان ناس را ترک کرد و میگوید: «مثل سیگار وسوسه دارد؛ اما بهتر از سیگار است. چون دود ندارد و هر جایی در دستت نمیبینند. مثل من که الآن در دهانم است و شما متوجه نمیشوید.»
او که وانمود میکند اطلاعات دقیقی دارد، میگوید: «مصرف ناس روز به روز زیادتر میشود؛ حتی دخترها، پیرمردها و بچه مدرسهایها هم مصرف میکنند و عادی است. اما روی هم رفته چیز خوبی نیست و مصرف نکردنش خیلی بهتر است.»
یک فروشنده عمده ناس که برخی مغازههای دیگر هم از او میخرند، میگوید: «سیگار و ناس از یک توتون تهیه میشود. برگهایش را میگذارند بزرگ شود. بعد آن را آسیاب و با آب و آهک و در برخی موارد فلفل مخلوط میکنند.»
او که به گفته خودش ٦٠ سال است ناس میفروشد، همیشه آن را به صورت فلهای تولید میکرده و هیچ گاه نمونه شرکتیاش مثل BT را نیاورده است.
وی معتقد است میزان فروشش کمتر شده؛ اما این به معنای مصرف کمتر نیست. چرا که به گفته او دست زیاد شده و الآن در خیلی جاها و حتی خانهها درست میکنند و میفروشند.
این پیرمرد میگوید تا به حال هیچ برخوردی از طرف نیروی انتظامی یا نهادهای نظارتی با او نشده و تنها زمانی که در خانه میفروخته، به دلیل شکایت همسایهها چند بار با او برخورد کردهاند.
فریب خوردم
مصرفکننده ٢٠ سالهای که از ١٠ - ١٢ سالگی ناس مصرف میکند، میگوید: «وقتی ناس ندارم، انگار خود به خود یک کِرم در لثههایم میرود آخر و برمیگردد. اما وقتی ناس میگذارم، این حس بد از بین میرود و متعادل میشوم. »
ادامه میدهد: «خدا کند کسی دورش نرود. از سیگار بدتر است. چون بخش زیادی از حجم تنباکوی سیگار دود میشود؛ اما هر بسته ناس به اندازه دهها نخ سیگار ضرر دارد. ناس لثه را گود و دندانها را سیاه میکند. »
او میگوید خیلی از جوانهای جامعه ناس مصرف میکنند. کسانی که به گفته او فریب میخورند و سرشان کلاه میرود.
ظاهراً خودش نیز همین تجربه را داشته است. میگوید: «دوستی داشتم که فامیل هم بودیم. گفت یک بار امتحان کن؛ خیلی باحال است و کیف میدهد. سرم گیج رفت؛ اما لذت داشت و باعث شد سمتش بروم. آن موقع تازه BT آمده بود. اما کمکم گران شد؛ ما هم ناس را از افغانیها مجانی میگرفتیم.»
او میگوید ناس همان تنباکوی قلیان است؛ ولی سبزش که اگر خشک شود، تبدیل به ناس قهوهای میشود.
این جوان که بارها اقدام به ترک ناموفق ناس کرده، میگوید: «بارها شده که یکی دو ماه مصرف نکردم؛ اما نتواستم و آخرش باید مصرف کنم. چون مثل سیگار و مواد مخدر نیست که داروی ترک داشته باشد. »
داروی ترک ندارد
دکتر نرجس خیراتی پزشک عمومی و مسئول فنی مرکز ترک اعتیاد میعاد هم میگوید: «ما اینجا فقط شربت متادون و قرص زیرزبانی بوپرنورفین معرفی میکنیم که برای معتادان به تریاک، شیره و هروئین است و روی ناس تأثیری ندارد.»
او میگوید تا کنون افراد زیادی برای ترک ناس به او مراجعه نکردهاند و کسی که میخواهد این ماده را ترک کند، باید مثل ماده مخدر شیشه، با استراحت و استفاده از آرامبخشها و ویتامینها و همچنین داروهای تسکین درد و بیقراری، این کار را انجام دهد.
به عقیده دکتر خیراتی، نیکوتین و آهک موجود در ناس، باعث سرطان دهان و حنجره میشود و آنهایی که ترک میکنند، عملاً سیگاری میشوند.
روشهای ترک
طاهره دیدگاه کارشناس ارشد روانشناسی و مسئول واحد سلامت روان شبکه بهداشت و درمان نیریز، جذب نیکوتین موجود در ناس و تنباکوهای جویدنی را ٣ تا ٤ برابر سیگار میداند که به همین دلیل اعتیاد به آن سنگینتر و رهایی و ترک آن دشوارتر است.
وی مهمترین روشهای ترک این ماده را ترک روانی و فکری، مراجعه به پزشکان و روانشناسان برای آسان کردن دوره درمان و رفت و آمد نکردن با دوستانی میداند که فرد را تشویق به مصرف این ماده میکنند. همچنین ایجاد سرگرمیهای مفیدی چون جویدن آدامس و ورزشهایی مثل پیادهروی که به گفته او اعتماد به نفس افراد را افزایش میدهد، میتواند به آنها کمک کند تا از این وادی فاصله بگیرند.
همه همکاری کنند
اکبر رحیمی کارشناس بهداشت محیط شبکه بهداشت و درمان نیریز معتقد است هر چند بخشنامهای نشده، اما عرضه ناس غیرقانونی است.
او میگوید: «متأسفانه ناس را خیلی از جوانها مصرف میکنند و عده زیادی از افراد جامعه آلوده آن شدهاند. تنها به ما بخشنامه شده مراکزی که نزدیک مدارس هستند، حق عرضه این چیزها را ندارند. ولی با توجه به وضعیتی که وجود دارد و حساسیت موضوع، ما هر جایی ببینیم آن را جمعآوری میکنیم.»
او میگوید شبکه بهداشت در این زمینه جلساتی داشته و در آن راهکارهایی هم ارائه شده؛ اما به بیان رحیمی عرضه و مصرف ناس آن قدر زیاد است که این جلسات اثر زیادی ندارد؛ چرا که به گفته وی، شبکه بهداشت تنها بر روی فروشگاههای مواد غذایی و سوپرمارکتها نظارت دارد؛ در حالی که ناس در مکانهای دیگری نیز عرضه میشود. مثل مغازهای که خودش برای تعمیر کفش رفته و میگوید شاهد این بوده که آن فرد در مدت یک ساعت ٣٥ بسته ناس فروخته است.
کارشناس بهداشت محیط معتقد است که باید کمیتهای در این زمینه با همکاری دیگر ادارات و سازمانها تشکیل شود و این کار از پس شبکه بهداشت به تنهایی بر نمیآید.
او میگوید: «اگر بخواهیم این مشکل را برچینیم، باید همکاری همه باشد.»
هر چند به بیان او، آنها در ٢ - ٣ سال گذشته برخورد زیادی انجام دادهاند و نزدیک به ٣٠ کیلو ناس را از سطح شهرستان جمعآوری کردهاند؛ اما مصرف آن در همه لایههای جامعه آن قدر زیاد است که به گفته رحیمی، به همان موادی نیز که مدتها در کمد اتاق او در شبکه بهداشت بوده، دستبرد زده شده و عدهای ناشناس از روی آن بر میداشتند.
رحیمی بازدیدهای دورهای بهداشت محیط از سوپرمارکتها را ٣ ماهه عنوان میکند که به گفته او با آنهایی که برخورد شده یا دیگر نیاوردهاند یا مخفیانه و دور از دید عموم میفروشند.
میگوید: «ما بار اول جمعآوری میکنیم و تذکر میدهیم. اما بار دوم به بعد فروشنده را به دادگستری ارجاع می دهیم و این که دادگستری چه برخوردی کند، دیگر نمیدانیم.»
*****
به نظر می رسد بار دیگر در سایه غفلت مردم و مسئولان، ماده مخدری در حال رشد در بین جوانان است. مادهای که به دلیل نیکوتین بالا، دروازه ورود به دنیای پلید اعتیاد است و علاوه بر آن، عوارض جسمی خطرناکی همچون سرطان را به دنبال دارد؛ مادهای که در انتها پایانی جز تباهی و مرگ ندارد.
متاسفانه 7 ، 8 سال پیش که بچه بودیم تو مدرسه مصرف می کردیم. یه بچه ای بود همیشه بسته ناس رو تو کلاهش قایم میکرد! بعد از مصرف هم عین احمقا پرتابش می کردیم سمت سقف میچسپید از سقف که یادگاری اونجا بمونه! بعد نشون بقیه میدادیم و ادعا می کردیم میگفتیم این کار ما بودها!!!