/ خون کثیف نداریم
/ هفتاد سؤال می‌پرسم و مزاج مردم را تشخیص می‌دهم
/ در مورد اثرات حجامت اغراق‌آمیز صحبت می‌شود
/ حجامت نه جایگزین خون‌گیری است و نه درمان هر بیماری
/ سرد مزاجها حجامت نکنند
با وجود اختلاف نظرهایی که بین برخی پزشکان نوین و طب سنتی در مورد حجامت وجود دارد، مراکز انجام حجامت در سراسر کشور فعال هستند و پزشکان و افراد تجربی در این زمینه فعالیت می‌کنند.
با این حال طبق گزارش‌های موجود، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در ٢٣ شهریور سال ١٣٧٧ انجام حجامت را ممنوع اعلام کرد؛ اما بعد از آن با مخالفت فقهای شورای نگهبان و رأی دیوان عدالت اداری، این مصوبه در ١٧ تیر ١٣٨٠ لغو شد.
طبق قوانین و مقررات فعلی کشور، سازمان انتقال خون ایران به دلیل رعایت مسائل بهداشتی، از افرادی که حجامت کرده‌اند، تا یک سال خون نمی‌گیرد.
یک روز با حجامت
در کنار پزشکان مجاز، برخی افراد هم که مجوز فعالیت قانونی ندارند، در منزل شخصی این کار را انجام می‌دهند.
برای بررسی بیشتر این موضوع به یکی از منازلی که در آن حجامت می‌کنند می‌روم. صدای بادکش کردن پشت افراد مراجعه کننده در بدو ورود به گوش می‌رسد. افرادی که آنجا منتظر حجامت هستند، یک سری وسایل از قبیل لیوان یکبار مصرف برای بادکش، تیغ جراحی و باند استریل را از قبل آماده کرده‌اند.
از کسی که کار حجامت را انجام می‌دهد، می‌پرسم روزی چند نفر برای این کار به اینجا می‌آیند؟ می‌گوید: «امروز که شما آمده‌اید، خلوت است؛ اما روزانه چند نفری می‌آیند. به جز آقایان، بانوان هم برای حجامت می‌آیند که خانمم این کار را برایشان انجام می‌دهد؛ بر خلاف برخی منازل که آقایان برای خانمها حجامت می‌کنند.»
از او در مورد بهداشتی بودن کارشان می‌پرسم و می‌گوید: «ما تا آنجا که بتوانیم، اصول بهداشتی را رعایت می‌کنیم. تهیه وسایل را به عهده خود متقاضی گذاشته‌ایم تا بهترین و بهداشتی‌ترین وسایل را خودشان تهیه کنند.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا این افراد قبل از حجامت تست می‌شوند، با اعتماد به نفس می‌گوید: «اگر قبل از حجامت آزمایشی برای بیماری‌‌اشان انجام داده باشند، آن را چک می‌کنم. اگر نه، در طب سنتی خود بدن با انسان حرف می‌زند. من حدود هفتاد سؤال از آنها می‌پرسم و این گونه مزاج آنها را تشخیص داده و متوجه می‌شوم حجامت برای آنها مفید است یا نه. مثلاً اگر کسی مزاج سردی داشته باشد، حجامت ممکن است مشکلاتی برایش به وجود بیاورد.»
وی فصل بهار و پاییز را بهترین فصول سال برای حجامت می‌داند و اضافه می‌کند: «فصل بهار به خاطر این که بدن انسان مثل طبیعت از خواب بیدار می‌شود، برای حجامت آماده‌تر است. همین طورکه طبیعت با بهار فعال می‌شود، حجامت نیز سیستم دفاعی بدن انسان را فعال می‌کند. در افراد با طبع سرد و خشک نیز حجامت باید به صورت گرم وخشک یا همان بادکش صورت گیرد.»
مرد میانسال به تصاویر روی دیوار اشاره می‌کند و می‌گوید: «کودکان دو روزه نیز جهت درمان یرقان و زردی می‌توانند به اینجا بیایند. حجامت را می‌توان از ٢ روزگی انسان انجام داد. اگر نوجوانی تا زیر ١٣ سالگی حجامت انجام دهد، بدنش ایمن شده و از نظر هوش و عقل تأمین می‌شود.»
مدرکش را نشانم می‌دهد و می‌گوید: «سال ١٣٩٢ در شیراز دوره‌ای توسط مرکز حجامت ایران برگزار شد و من در آن شرکت کردم و مدرک گرفتم. اما در مدرکم درج شده که جهت فعالیت باید در کنار یک پزشک کار کنم.»
وقتی از او می‌پرسم پس چرا این کار را در خانه انجام می‌دهی، می‌گوید: «چون در این صورت مجبورم تمام وقتم را در مطب بگذرانم و برخی پزشکان هم با ما همکاری نمی‌کنند. ضمن این که مردم از من راضی‌اند و به کارم ایمان دارند.»
این در حالی است که دکتر محمدعلی خیری معتقد است متأسفانه در مورد اثرات حجامت اغراق‌آمیز صحبت می‌شود و برخی افرادی که این کار را انجام می‌دهند، معتقدند این روش نیمه تهاجمی در درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله سردرد میگرنی، چربی خون، بیماری‌های پوستی از جمله پسوریازیس، انسداد عروق کرونر، دیابت و فشارخون اثرات بسزایی دارد.
او اما می‌گوید: «بر اساس آنچه مطالعات علمی و شواهد پزشکی نشان می‌دهد، این روش درمان اگر بر اساس اصول طب سنتی(نوع مزاج، تعدیل و تغییرات لازم در مورد روش زندگی و...) و بیمار مناسب انتخاب گردد، می‌تواند در کاهش علائم بیماری‌های روان‌تنی(سایکوسوماتیک) که بیشتر منشأ روانی دارند، مختصری اثر داشته باشد. بدیهی است که این روش در درمان هر بیماری توصیه نمی‌شود.»
به گفته این فوق تخصص قلب و عروق، حجامت جایگزین فصد خون (خون‌گیری) نمی‌شود؛ چرا که در این روش حداکثر تا ۸۰ سی‌سی خون از فرد گرفته می‌شود؛ اما در خون‌گیری وریدی، ۴۰۰ تا ۵۰۰ سی‌سی خون می‌توان گرفت.
این فوق تخصص باتجربه همچنین تأکید می‌کند که حجامت لازم است با روش کاملاً استریل توسط پزشک انجام گیرد تا حداقل عوارض را داشته باشد.
تجربه افراد مختلف از حجامت
خانم م. الف دو بار حجامت انجام داده؛ یک بار حجامت عام و بار دیگر حجامت کبد. وی دراین باره می‌گوید: «مدتی بود که در پیشانی‌ام شدیداً جوش می‌زد و بعد از انجام این کار کاملاً بهبود یافتم.»
به گفته وی، این کار را همکارانش به او پیشنهاد داده‌اند و او خیلی راضی است. ادامه می‌دهد: «حجامت را در منزل انجام دادم. البته قبل از آن در این باره خیلی تحقیق کردم و برای انجامش خیلی حساس بودم تا این که فرد مورد اطمینانی در فسا پیدا کردم.»
این خانم جوان می‌گوید: «قبل از حجامت آزمایش یا تست خاصی ندادم. اما آن فرد به من گفت چند روز قبل از حجامت سردی نخورم و در زمان حجامت، شکمم خالی نباشد.»
خانم ف . ت هم که حجامت کرده، از این کار بسیار راضی است و می‌گوید: «یکی از اقوام که خودش برای بیماری غلظت خون سالی دو بارحجامت می‌کند، دراین باره به من گفت که حجامت باعث می‌شود سم از خون بدن دفع شود. به همین دلیل من هم تصمیم گرفتم این کار را انجام دهم. »
وی اضافه می‌کند: «بعد از حجامت، در بدنم احساس خوبی داشتم و حتی صورتم که چندی قبل جوش‌های زیادی داشت، کاملاً خوب شد. بعد از آن بود که توسط همان فرد زالو درمانی نیز شدم. »
او در مورد روند انجام حجامت می‌گوید: «قبل از حجامت از من سؤالات زیادی پرسیدند، به من دعایی دادند که بخوانم و حتی در قرآن برایم خواندند که چه روزهایی نباید حجامت صورت گیرد و بعد این کار را انجام دادند. »
این در حالی است که به عقیده برخی از پزشکان، چیزی بعنوان خون کثیف نداریم و خونی که در سراسر بدن جریان دارد، هیچ فرقی با هم نمی‌کند. تنها بادکش کردن پشت افراد است که خون را به صورت لخته خارج و شاید همین عمل بادکش کردن تا حدودی اثرات درمانی در طب سنتی داشته باشد.
حجامت در مطب پزشکان
در ادامه به سراغ دکتر علی‌اصغر محمودی می‌روم تا با او در این مورد صحبت کنم. از او می‌پرسم حجامت برای چه کسانی مفید است و او می‌گوید: «به طور کلی منعی برای حجامت وجود ندارد. حجامت گاهی به قصد پیشگیری از اختلالات داخلی با تقاضای خود فرد و گاهی به قصد رفع یک مشکل جسمی با مشورت پزشک انجام می‌شود. از نظر میزان مؤثر بودن آن هم گاهی می‌توان با کمک آزمایشات خونشناسی، بیوشیمی و... بیمار را راهنمایی کرد تا متوجه شویم حجامت برای وی انجام شود یا نه.»
او ادامه می‌دهد: «بیشتر افرادی که حجامت می‌کنند، معتقدند حجامت برای هیچ کس ضرری ندارد. حجامت در طب قدیم ایران و چین و همچنین در روایات اسلامی نیز به عنوان یک اقدام درمانی و همچنین پیشگیری از بعضی مشکلات جسمی مورد استفاده بوده است. تجربیات پزشکی هم تأیید می‌کند که اگر درست مورد استفاده قرار گیرد، در بعضی موارد مؤثر است. البته حجامت برای هر نوع بیماری ممکن است جواب ندهد. »
به گفته محمودی، گاهی اوقات بعضی از بیماری‌ها حتماً باید با دارو و توسط علم پزشکی جدید معالجه شود و طب سنتی ممکن است در این موارد مشکل‌زا باشد.
وی اضافه می‌کند: «هر کس بخواهد، چه بیمار باشد و چه سالم، می‌تواند حجامت کند. البته افراد بالای ٧٠ سال که مغز استخوانشان ضعیف است و خونسازی کمتری در آنها انجام می‌شود، به خصوص اگر بیماری مثل دیابت یا بیماری قلبی داشته باشند، بهتر است قبل از حجامت بررسی شوند و اگر شرایطشان مناسب بود، بعد حجامت کنند.»
این پزشک می‌گوید: «عده‌ای از بیماران هستند که دارو مصرف می‌کنند یا به بیماری مبتلا هستند؛ مثل بیماری هموفیلی که خون آنها دیر بند می‌آید، این گونه افراد نیز مشکلی برای حجامت ندارند. چون حجامت (که در اینجا منظور حجامت تر است) خون‌گیری با ایجاد برش‌های سطحی بر روی پوست و بادکش انداختن بر روی آن موضع از بدن است که معمولاً در افراد بالغ بین ۲۰ تا نهایتاً ۸۰ سی‌سی خون گرفته می‌شود.
البته در بعضی مکاتب، به بادکش انداختن بدون تیغ زدن هم حجامت خشک می‌گویند که کاربردهای خاص خودش را دارد.»
از او می‌پرسم فرق حجامت با اهداء خون چیست؟ می‌گوید: «در خون دادن یا همان اهداء خون، خون مستقیماً از رگ وارد کیسه می‌شود که البته گاهی اوقات اقدامی چند منظوره است. یعنی هم برای اهداء کننده خون فوایدی دارد و هم مشکل چند بیمار را حل می‌کند.
اما در حجامت، خون‌گیری از بستر مویرگهای سطحی بدن و با ایجاد فشار منفی به شکل لخته وارد ظرف می‌شود و باید به شکلی مناسب و با رعایت شرایط بهداشتی دور ریخته شود.
بعضی کاربردهای درمانی در اهداء خون و حجامت تقریباً نزدیک به هم هستند؛ اما برای حجامت در مکاتب گوناگون طب قدیم خواص درمانی دیگری هم ذکر شده که بعضاً تجربه‌های امروزی آن را تأیید می‌کند.»
علاوه بر دکتر محمودی، دکتر مژگان سمیع‌پور نیز سال‌های زیادی است که در مطب خود کار حجامت را انجام می‌دهد. او در این باره می‌گوید: «حجامت درمان طب سنتی است که بر اساس مزاج‌شناسی و رفع سوء مزاج انجام می‌شود.»
وی در مورد افرادی که می‌خواهند این کار را انجام دهند می‌گوید: «در ابتدا فرد باید حتماً با درمان‌های پذیرفته‌شده طب سنتی شامل تغییر سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی، درمان با داروهای مفرده (درمان‌های ساده) و داروهای مرکب تحت درمان قرار بگیرد. چنان چه فرد بهبود نیافت، با توجه به سوء مزاجی که در جریان بیماری پیش‌آمده، انجام اعمال یداوی مانند حجامت، زالو درمانی، فصد و ماساژ درمانی می‌تواند مؤثر باشد.»
سمیع‌پور در مورد حجامت افراد سرد مزاج می‌گوید: «بهتر است افرادی که سرد مزاج هستند، حجامت انجام ندهند و بیمار قبل از حجامت غذای سرد نخورد. چون حجامت مقداری خون از بدن می‌گیرد، باعث ضعف می‌شود و زمانی هم که طبع فرد سرد است، حالت بی‌حالی دارد. پس در روند درمان به مشکل برمی‌خورد. »
وی ادامه می‌دهد: «در جریان حجامت نه تنها بیماری، بلکه مزاج فرد نیز درمان می‌شود. »
سمیع‌پور از آزمایش‌های قبل از حجامت می‌گوید: «در همه موارد نه، ولی در اکثر اوقات از بیمار درخواست می‌شود یک آزمایش قبل از حجامت انجام دهد تا پزشک متوجه شود چه مقدار باید از بیمار خون بگیرد.»
در مورد فرق حجامت با خون‌دهی نیز این پزشک معتقد است این دو روند کاملاً با هم متفاوت است. اما توضیح بیشتری در این مورد نمی‌دهد.
برخورد شبکه بهداشت
با مراکز حجامت غیر مجاز
در رابطه با حجامت و این که آیا بر کار افرادی که در منزل حجامت می‌کنند نظارتی می‌شود یا نه، با سرپرست شبکه بهداشت و درمان نیز وارد گفتگو شدیم. مختار محمودی در این رابطه گفت: «ما انجام حجامت در منزل را بهداشتی نمی‌دانیم و اگر این کار عواقبی برای فرد داشته باشد، شبکه هیچ تعهدی نمی‌دهد. در ضمن چنان چه گزارش مکتوبی مبنی بر فعالیت این گونه افراد در منزل به شبکه داده شود، با آنها برخورد می‌کنیم.»
وی اضافه می‌کند: «در شهرستان چند مرکز درمانی ازجمله دکترمژگان سمیع‌پور، دکتر علی‌اصغر محمودی و دکتر رضا حداد‌زاده نیری در مطب و تحت شرایط بهداشتی این کار را انجام می‌دهند و تحت نظارت شبکه بهداشت و درمان هستند. ما از مردم می‌خواهیم تا حد امکان در این مکانها تحت مداوا قرار بگیرند.»
کارشناس نظارت بر درمان شبکه بهداشت نیز ضمن تأیید سخنان سرپرست شبکه می‌گوید: «تا به حال گزارشات زیادی مبنی بر فعالیت این گونه افراد در زمینه حجامت، زالو درمانی، درمان‌های پوستی، درمان با داروهای گیاهی، فیزیوتراپی و هرگونه فعالیت پزشکی در منزل، چه در روستا و چه در دیگر نقاط شهرستان داشته‌ایم که ضمن برخورد و جمع‌آوری این مراکز، آنها را تحویل مراجع قضایی داده‌ایم. اما با این حال باز هم شاهد روند رو به رشد این مکانها هستیم.»
خازن تنها مرکز مجوزدار خدمات پرستاری در منزل را مرکز «آوای سلامت» می‌داند و اضافه می‌کند: «افرادی که ادعای دارا بودن مجوز فعالیت یا گذراندن دوره مربوطه را دارند، صرفاً باید تأییدیه شبکه بهداشت را برای فعالیت در کنار پزشکان عمومی داشته باشند.»
وی می‌گوید: «در حال حاضر فقط افراد پیراپزشک و پرستار که دوره‌های دانشگاهی را گذرانده‌اند، اجازه فعالیت در کنار پزشکان عمومی را دارند. »
