مقاله زیر در سال ١٣٤٧ خورشیدی در صفحه ١٩ شماره ٦٠ مجله تابان، به قلم حقیر به چاپ رسید که در اینجا تقدیم خوانندگان میگردد:
حاجمیرزا ابراهیم نیریزی فرزند میرزامحمدشریف متخلص به «ادیب» از دانشمندان، سخنسرایان و خوشنویسان قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم مهشیدی است که در اوایل «ساکت» و در اواخر عمر «ادیب» تخلص میکرد و با فرصت شیرازی کمال دوستی داشته و او را مدح میگفت.
شعاع در تذکره شعاعیه مینویسد: «او در اکثر علوم، خبیر و علیم قرن است. در شهر شیراز منزل است و هم در آنجا متأهل. خط نسخ را نیکو نگارد. اشعار بسیاری در عربی و فارسی سروده که معیّن است و غیرمدوّن. »
مرحوم میرزا فرصت شیرازی مؤلف کتاب آثار سلاطین عهد قدیم مینویسد: «میرزا ابراهیم «ساکت» که اصلش نیریزی است، ادیبی است فاضل و تحریری کامل، در خطّ نسخ فخر اماثل(١)». آنگاه غزلی از غزلیات آن مرحوم را در کتاب بحورالالحان صص ٢٠٩ و ٢١٠ به چاپ رسانیده است.
چراغ زندگیادیب نیریزی در سال ١٣٣٤ مهشیدی خاموش گردید.
ادیب نیریزی، غزل عارفانه زیر را به استقبال از غزل شیخ بهایی گفته است که این غزل به آهنگ آذربایجانی نزد اهل توحید و تجرید در محضر حکما و عرفا خوانده شده است:
خیز و دور ساز از خویش جامه هیولانی
زآنکه سالک ره را لازماست عریانی
شو مجرّد از هر قید، بگذر از ریا و کید
تا مگر نگردی صید در کمند شیطانی
تا به کی در این سجّین، بسته پر بود از کین
مرغ باغ علیین، همچو ماه کنعانی
باز کن ز پایش بند، ساز حرز جان این پند
خسته در قفس تا چند، هدهد سلیمانی
خواهی ار سرافرازی در دو کون ممتازی
بایدت که جان بازی وز خودی شوی فانی
بگذر از زمانیات، وآنگه از مکانیات
هم ز قید ماهیّات، هم ز جسم و جسمانی
چون گذشتی از اشیاء بر تو میشود پیدا
صفصفا ولا امتا از کلام سبحانی(٢)
ساکتا عجب شوریست در سر تو چون مجنون
همچو طره لیلی، چیست این پریشانی؟
زمانی به درخواست جمعی از بزرگان نیریز از آیتا... میرزای شیرازی تحریمکننده تنباکو، آیتا... قاسمعلی عرب به نیریز آمد. ادیب نیریزی شاعر و خوشنویس مدتی نزد آیتا... قاسمعلی عرب درس خواند و پس از چندی از محضر وی تقاضا نمود تا برای رفتن به شیراز برای وی استخاره بگیرد. پس از استخاره آیتا...، آن کار انجام گرفت و ادیب فوراً به شیراز مهاجرت کرد.
پینوشت:
١- اماثل= فضلا و هنرمندان
٢- صفصفا ولا امتا احتمالاً اشاره به آیات ١٠٥ تا ١٠٧ سوره طه دارد: و از تو درباره كوهها مىپرسند بگو پروردگارم آنها را [در قيامت] ريز ريز خواهد ساخت. پس آنها را پهن و هموار خواهد كرد. نه در آن كژى مى بينى و نه ناهموارى.